نیروی محرکه خودرو از طریق موتور تأمین می‌شود. ولی این نیرو از بخش‌های متعددی عبور می‌کند تا در نهایت به چرخ‌ها رسیده و موجب حرکت ماشین شود. موتور خودرو، کلاچ، پدال کلاچ و گیربکس، چهارعنصر اصلی محرک خودرو هستند که هر یک از آن‌ها وظیفه مهمی بر عهده دارد. کلاچ، واسط موتور و گیربکس بوده و ارتباط بین آن‌ها را قطع و وصل می‌کند. در ادامه با تعریف دقیق کلاچ، اهمیت و نحوه عملکرد آن بیشتر آشنا می‌شوید.
کلاچ چیست؟
خودرو تنها در صورتی حرکت می‌کند که قوای آن توسط موتور تأمین می‌شود. زمانی که موتور روشن می‌شود، قوای خود را از طریق گیربکس به چرخ‌ها وارد کرده و خودرو را به حرکت وامی‌دارد. اما فرض کنید در یک مسیر پرترافیک در حال راندن ماشین هستید. برای جلوگیری از تصادف، باید دائماً خودرو را متوقف کرده و به حرکت درآورید. اما روشن و خاموش‌کردن موتور علاوه بر اتلاف بی‌رویه سوخت، موجب آسیب و زیان به این قطعه اصلی از ماشین می‌شود. در چنین شرایطی، کلاچ وارد ماجرا شده و با قطع و وصل ارتباط میان گیربکس و موتور، امکان متوقف کردن و حرکت‌دادن خودرو را در دسترس شما قرار می‌دهد.
کلاچ یکی از مهم‌ترین اجزای خودرو بوده و در حقیقت واسط بین موتور و گیربکس به‌حساب می‌آید. کلاچ ارتباط بین موتور و جعبه‌دنده را وصل و قطع کرده و بدین ترتیب نقش مؤثری در مصرف سوخت و سلامت موتور ایفا می‌کند. کلاچ در هنگام تعویض دنده یا توقف موقتی خودرو، ضمن روشن بودن موتور به کار می‌آید. اما عملکرد کلاچ چگونه است؟ برای دریافت پاسخ این سؤال ابتدا باید نگاهی به اجزای تشکیل‌دهنده کلاچ بیندازید.
اجزای تشکیل‌دهنده سیستم کلاچ
نیروی موتور از طریق میل‌لنگ به قطعه‌ای به نام فلایویل می‌رسد. این قطعه وظیفه دارد گشتاور موتور را به گیربکس برساند تا از این طریق، چرخ‌ها و در نهایت خودرو به حرکت درآید. کلاچ دقیقاً مابین فلایویل و گیربکس قرار می‌گیرد و شامل چهار بخش اصلی، یعنی صفحه دیسک، صفحه فشار و پوشش کلاچ، فنر دیافراگمی و یاتاقان رهاکننده می‌شود.
صفحه کلاچ، یک قطعه دایره شکل بوده که سطوح آن به‌وسیله ماده‌ای با ضریب اصطکاک بالا (لنت کلاچ) پوشانده شده است. این صفحه روی فلایویل قرار دارد و شبیه به لنت ترمز عمل می‌کند. در وسط صفحه کلاچ، یک دیسک ارتعاش گیر نصب شده که به‌وسیله فنرهای متعدد، ارتعاشات ناشی از انتقال گشتاور موتور را حذف می‌کند. بدین ترتیب در هنگام خروج خودرو از حالت سکون و یا تعویض دنده، اصطلاحاً میزان تقه زدن ماشین تا حد زیادی کمتر می‌شود.
صفحه کلاچ روی فلایویل نصب شده و باید گشتاور حاصل را به گیربکس انتقال دهد. برای این کار، صفحه کلاچ باید با نیروی زیادی روی سطح فلایویل بچسبد. ماده اصطکاکی پوشیده شده روی صفحه کلاچ تا حدی از لغزندگی جلوگیری می‌کند، اما صفحه فشار و پوشش کلاچ نقش مؤثرتری در این میان ایفا کرده و با پیچ‌شدن مستقیم به سطح فلایویل، چسبیدگی صفحه کلاچ به فلایویل را تضمین می‌کنند.
اما همان‌طور که کلاچ وظیفه انتقال گشتاور موتور به گیربکس را دارد، در شرایط مختلف باید مانع رسیدن این نیرو به گیربکس شود. به‌عبارت‌دیگر، در این حالت صفحه کلاچ باید روی فلایویل بلغزد!
برای این منظور، از یک فنر خاص به نام فنر دیافراگمی استفاده می‌شود. این فنر مابین صفحه فشار و پوشش کلاچ قرار گرفته و طراحی آن باعث می‌شود نیروی اصطکاک مابین صفحه کلاچ و فلایویل به حداقل برسد. فنر دیافراگمی به‌صورت دایره‌ای طراحی شده که تعدادی زبانه در مرکز آن است. زمانی که این زبانه‌ها به سمت داخل فشرده می‌شود، لبه‌های خارجی به سمت مخالف نیرو وارد کرده و با نیروی صفحه فشار مقابله می‌کند. در نتیجه صفحه کلاچ روی فلایویل می‌لغزد. در این میان یاتاقان رهاکننده نیز به کمک‌فنر دیافراگمی آمده و با اعمال فشار بیشتر، بین صفحه کلاچ و فلایویل فاصله ایجاد می‌کند. یاتاقان رهاکننده به طور مستقیم به پدال کلاچ زیر پای راننده متصل است. زمانی که راننده به‌منظور قطع ارتباط میان گیربکس و موتور، پدال کلاچ را فشار می‌دهد، این نیرو به یاتاقان رهاکننده وارد شده و باعث افزایش فشار روی فنر دیافراگمی و در نتیجه کاهش هر چه بیشتر اصطکاک مابین صفحه کلاچ و فلایویل می‌شود.
کلاچ خودرو چطور کار می‌کند؟
بدون شک با بررسی قطعات کلاچ و وظیفه هر یک، کم‌وبیش از نحوه عملکرد کلاچ خودرو مطلع شده‌اید. کلاچ ماشین ارتباط بین موتور و گیربکس را کنترل می‌کند. با تنظیم فشار پا روی پدال کلاچ می‌توان این ارتباط را به‌صورت درصدی تغییر داد. اگر پدال را تا انتها فشار دهید، ارتباط بین موتور و گیربکس به طور کامل قطع شده و نیروی موتور به گیربکس و در نتیجه محور چرخ‌ها وارد نمی‌شود. اگر پا روی پدال نباشد، نیروی موتور تمام‌وکمال از طریق گیربکس به محور چرخ‌ها وارد شده و خودرو به حرکت درمی‌آید. ولی اگر فشار پا به حدی نباشد که پدال به طور کامل فشرده شود (حالت نیم کلاچ) درصد خاصی از نیروی موتور به چرخ‌ها وارد شده و خودرو حرکت می‌کند.
به‌عنوان‌مثال، زمانی که موتور را روشن می‌کنید، با اینکه دور موتور به ۱۰۰۰ می‌رسد، اما به دلیل خلاص بودن دنده، خودرو حرکت نمی‌کند. برای شروع حرکت، راننده پای خود را روی کلاچ قرار داده و با تعویض دنده به عدد یک، به‌آرامی پای خود را از روی کلاچ برمی‌دارد. با برداشته‌شدن تدریجی پا از روی پدال کلاچ، نیروی موتور به‌واسطه برقراری ارتباط با گیربکس، به‌تدریج به چرخ‌ها منتقل شده و خودرو به حرکت درمی‌آید. زمانی که راننده به طور کلی پای خود را از روی پدال برداشت، سرعت چرخ‌ها با دور میل‌لنگ (دور موتور) یکی می‌شود. حال راننده می‌تواند پای خود را روی پدال گاز قرار داده و سرعت ماشین را افزایش دهد. البته برای رفتن به‌دور موتورهای بالاتر، نیاز به تعویض دنده و در نتیجه فشردن کامل پدال کلاچ است.
جمع‌بندی
کلاچ یکی از مهم‌ترین بخش‌های خودرو به‌حساب می‌آید که مابین موتور و گیربکس قرار می‌گیرد. در واقع مدیریت انتقال نیرو از موتور به گیربکس و در نتیجه چرخ‌ها بر عهده کلاچ است. زمانی که کلاچ باعث قطعی ارتباط مابین موتور و گیربکس می‌شود، اگرچه موتور روشن است، اما چرخ‌دنده‌ها در گیربکس نمی‌چرخند. در مقابل، زمانی که کلاچ نیروی موتور را به گیربکس انتقال می‌دهد، چرخ‌دنده‌ها به حرکت درآمده و نیروی موتور از طریق گیربکس به محور چرخ‌ها وارد شده و باعث حرکت ماشین می‌شود. سیستم کلاچ از بخش‌های متعددی تشکیل شده که به‌وسیله لنت از ساییدگی آن‌ها جلوگیری می‌شود. لنت یک قطعه مصرفی بوده و به طور دوره‌ای نیاز به تعویض دارد.
دیدگاهتان را بنویسید