مقدمه
ترموستات قطعه‌ای در خودرو است که دمای موتور را در محدوده خاص و متعادلی نگه می‌دارد. این دمای متعادل حدود ۸۵ درجه سانتی‌گراد است. افزایش دمای موتور عواقب ناخوشایندی به همراه دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به رقیق‌شدن روغن اشاره کرد. البته کاهش دمای آن نیز سبب غلیظ شدن روغن شده و قطعات به طور کامل روانکاری نمی‌شوند.
یکی از باورهای رایج ولی غلط در بین رانندگان، حذف ترموستات در تابستان است. این افراد معتقد هستند که با برداشتن ترموستات، موتور کمتر جوش آورده و سالم می‌ماند. در این مقاله با دلیل و برهان خط بطلان روی این باور می‌کشیم، ولی پیش از هر چیز بد نیست بدانید ترموستات چیست و چگونه کار می‌کند؟
ترموستات چگونه کار می‌کند؟
در خودروهای درون‌سوز، قطعه‌ای به نام ترموستات وجود دارد که با تنظیم دما، راندمان موتور را به بیشترین حد ممکن می‌رساند. ترموستات در حقیقت نوعی شیر کنترل دما است که بین موتور و رادیاتور قرار دارد. زمانی که دمای آب به حد خاصی برسد و داغ شود، ترموستات مسیر جاری‌شدن آب به سمت رادیاتور را باز می‌کند تا این آب داغ، خنک شده و مجدداً به سمت موتور فرستاده شود. به بیان بهتر تا زمانی که آب موتور تا حد خاصی داغ نشود، ترموستات اجازه ورود آن به رادیاتور را نمی‌دهد.
ترموستات با کنترل دمای آب داخل موتور، دمای آن را در حد مطلوب نگه می‌دارد تا بیشترین راندمان را داشته باشد. اگر موتور خنک‌تر یا داغ‌تر از حد مطلوب باشد، قطعات آن دچار آسیب می‌شوند. اگر ترموستات از سر راه موتور برداشته شود، آب به طور پیوسته بین موتور و رادیاتور جریان پیدا می‌کند و این امکان به وجود می‌آید که موتور به گرمای مطلوب نرسد.
به‌طورکلی چهار نوع ترموستات خودرو وجود دارد که در ادامه هر کدام را به طور مختصر معرفی می‌کنیم.
– ترموستات مومی. رایج‌ترین نوع ترموستات، مومی یا پودری است. در ترموستات مومی، یک کپسول حاوی ماده مومی یا پودری وجود دارد که دمای ذوب آن معادل دمای استاندارد موتور، یعنی بین ۸۵ تا ۹۰ درجه است. با افزایش درجه حرارت، پودر داخل محفظه منبسط شده و با جابه‌جایی پیستونی که به آن وصل است، دریچه ترموستات را باز می‌کند و بدین ترتیب، آب به سمت رادیاتور جریان پیدا می‌کند. با کاهش دمای آب موتور، ماده مومی یا پودری منقبض شده و باعث بسته‌شدن دریچه ترموستات می‌شود.
– ترموستات الکترونیکی. نوع دیگری از ترموستات وجود دارد که بر پایه جریان الکتریسیته کار می‌کند. ترموستات الکترونیکی دستورات لازم برای باز و بسته کردن دریچه را از ایسیوی خودرو دریافت می‌کند. ایسیو روی وضعیت موتور نظارت داشته و در صورت تشخیص فشار، به ترموستات فرمان می‌دهد تا راه را برای جاری‌شدن آب به سمت رادیاتور باز کند. این دستورات در قالب قطع و وصل‌شدن جریان الکتریکی به ترموستات فهمانده می‌شوند.
– ترموستات الکترومکانیکی. در این نوع ترموستات، قطع و وصل‌شدن جریان الکتریکی با دریافت سیگنال از سوی سنسورهای حرارتی انجام می‌شود. سنسورهای حرارتی با تشخیص دمای آب موتور، دستور باز و بسته‌شدن دریچه ترموستات را صادر می‌کنند.
البته نوع دیگری از ترموستات به نام ترموستات فانوسی وجود دارد که قدیمی شده و دیگر مورداستفاده قرار نمی‌گیرد. به همین خاطر لزومی در شرح عملکرد آن نیست.
عوارض حذف ترموستات چیست؟
همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، این باور غلط وجود دارد که با حذف ترموستات احتمال جوش‌آوردن موتور کمتر می‌شود. ممکن است چنین کاری در همان لحظه جوابگو باشد، اما دمای موتور نباید از محدوده خاصی پایین‌تر بیاید. کاهش دما باعث غلیظ شدن روغن و عدم روانکاری مناسب شده و در طولانی‌مدت قطعات موتور دچار آسیب می‌شوند. در نتیجه سلامت ماشین به خطر می‌افتد. به‌طورکلی پیامدهای حذف ترموستات در تابستان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.
نرسیدن گرانروی روغن به حد مناسب
در صورت حذف ترموستات از خودرو، مایع خنک‌کننده مدام در بین موتور و رادیاتور حرکت می‌کند و دمای موتور را نسبتاً پایین نگه می‌دارد. بدین ترتیب، موتور به دمای استاندارد نمی‌رسد و در نتیجه روغن را به حد نیاز گرم نمی‌کند. گرم‌نشدن روغن باعث غلیظ ماندن آن شده و گرانروی آن بیشتر از حد نرمال می‌شود. به بیان بهتر، وقتی موتور در دمای پایین‌تر از حد مطلوب کار می‌کند، روغن درون آن سفت‌تر و غلیظ‌تر است و به همین خاطر نمی‌تواند عملیات روانکاری را به‌صورت مؤثر انجام دهد. همین موضوع باعث می‌شود به قطعات متحرک موتور فشار بیشتری وارد آید و این فشار در بلندمدت اثرات مخربی به‌جای می‌گذارد که از جمله آن‌ها می‌توان به خراب‌شدن یاتاقان، رینگ و پیستون و… اشاره کرد. شاید با حذف ترموستات در ابتدا استهلاک ناشی از حرارت بالا را از روی موتور برداشته شود، اما این امر در طولانی‌مدت آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اجزای حساس موتور وارد می‌کند و طول عمر مفید موتور را کاهش می‌دهد.
آسیب به قطعات حساس مثل رینگ و پیستون و یاتاقان
وجود ترموستات باعث می‌شود تمام اجزای موتور به‌صورت هم‌زمان با یکدیگر به دمای استاندارد برسند. اما با حذف ترموستات، یکپارچگی اجزای مختلف در رسیدن به دمای استاندارد از بین می‌رود. در این میان، رینگ‌ها و پیستون‌ها و یاتاقان‌ها بیش از سایرین تحت‌فشار و آسیب قرار می‌گیرند.
افزایش مصرف سوخت
اگر ترموستات روی موتور وجود نداشته باشد، دمای موتور دیرتر از حد انتظار به درجه مطلوب می‌رسد و مهم‌ترین عاقبت این دیرکرد، غلیظ شدن روغن‌موتور است. در این حالت، قطعاتی مثل شاتون‌ها، پیستون‌ها و میل‌لنگ به نیروی بیشتری برای حرکت احتیاج پیدا می‌کنند؛ بنابراین موتور نیازمند سوخت بیشتری برای ایجاد این نیروی اضافی می‌شود. پس حذف ترموستات در تابستان یا هر فصل دیگری علاوه بر فشار روی قطعات، موجب افزایش مصرف سوخت نیز می‌شود.
تاب برداشتن سرسیلندر
کنترل تنش دما در موتورهای احتراقی بر عهده ترموستات است. اگر ترموستات را از موتور حذف کنیم، این تنش از کنترل خارج و دردسرساز می‌شود. به دلیل جریان دائمی آب در موتور و رادیاتور، دمای موتور کمتر از حد مطلوب بوده و این کاهش دما در مسیرهای سرپایینی که فشار از روی موتور برداشته می‌شود، شدت می‌یابد. چنین افت دمایی موجب تاب برداشتن قطعات حساسی مثل پیستون‌ها و سرسیلندر شده و عواقبی همچون سوختن واشر سرسیلندر، روغن‌سوزی و… را به همراه خواهد داشت.
حرارت پایین بخاری اتومبیل
در تابستان معمولاً نیازی به روشن‌کردن بخاری نیست. بااین‌حال ممکن است به مناطقی بروید که خنکای آن شما را وادار به استفاده از کولر کند. اگر پیش از ورود به چنین منطقه‌ای ترموستات را از موتور حذف کرده باشید، حرارت گرمی از دریچه بخاری دریافت نخواهید کرد. حذف ترموستات نه‌تنها باعث افزایش فشار روی موتور، بلکه موجب اختلال در عملکرد سیستم گرمایشی ماشین می‌شود. در چنین شرایطی اگر بخاری خودرو را روشن کنید و آن را روی درجه آخر قرار دهید، بازهم کارکرد بخاری بسیار پایین است و گرمای مطلوبی از دریچه‌ها خارج نمی‌شود. دلیل این است که با برداشتن ترموستات، دمای آب داخل رادیاتور به حد مطلوب نرسیده و آب سردتری وارد رادیاتور بخاری شود. واضح است که دمای پایین آب واردشده به رادیاتور، سیستم گرمایشی خودرو را بی‌اثر می‌کند.
نتیجه‌گیری
ترموستات وسیله‌ای است که مابین موتور و رادیاتور قرار گرفته و جریان آب بین این دو را کنترل می‌کند. تا زمانی که دمای آب داخل موتور به حد خاصی داغ نشود، ترموستات اجازه خروج آن را نمی‌دهد. عده‌ای بر این باور هستند که با حذف ترموستات در تابستان لطف بزرگی را در حق ماشین خود می‌کنند، چون مانع اصلی برای جریان دائمی آب میان موتور و رادیاتور برداشته شده و موتور دیرتر داغ می‌شود. با اینکه جوش‌آوردن ماشین یک مشکل ناخوشایند و دردسرساز است، ولی سرد بودن موتور نیز پیامدهای ناخوشایندی به همراه دارد. در حقیقت موتور خودرو برای عملکرد بهینه باید در محدوده دمای خاصی کار کند، در غیر این صورت قطعات مختلف آن دچار آسیب می‌شوند. حذف ترموستات در تابستان یا هر فصل دیگری با پیامدهای متعددی همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به اختلال در عملکرد موتور، آسیب به بخش‌های حساس، افزایش مصرف سوخت و… اشاره کرد. به همین خاطر توصیه می‌شود این قطعه مهم را به بهانه جوش‌نیاوردن موتور حذف نکنید.
دیدگاهتان را بنویسید