وقتی پشت فرمان خودرو می‌نشینید و فرمان را به راحتی می‌چرخانید یا پدال ترمز را با اعتماد کامل فشار می‌دهید، به ندرت به سیال حیاتی که این کارها را ممکن می‌سازد فکر می‌کنید. این سیال، روغن هیدرولیک نام دارد. در حالی که بیشتر توجهات به سمت روغن موتور و خنک‌کننده معطوف است، روغن هیدرولیک نقش بسزایی در ایمنی، راحتی و عملکرد خودرو ایفا می‌کند. این مقاله از ایستگاه به بررسی ماهیت، انواع، وظایف و مهم‌تر از همه، زمان تعویض این سیال کلیدی می‌پردازد.
روغن هیدرولیک خودرو چیست؟
روغن هیدرولیک در خودروهای خارجی و ایرانی، یک سیال تراکم‌ناپذیر به حساب می‌آید که به‌طور خاص برای انتقال نیرو در سیستم‌های هیدرولیک خودرو فرموله شده است. بر خلاف روغن موتور که در معرض احتراق و آلاینده‌های شدید قرار دارد، روغن هیدرولیک در یک سیستم بسته عمل می‌کند، هرچند در معرض چالش‌های منحصر به فردی مانند نوسانات دمایی شدید، رطوبت و فشارهای بسیار بالا قرار می‌گیرد.
دو سیستم حیاتی در خودرو وجود دارد که کاملا وابسته به این سیال هستند. این دو سیستم عبارتند از سیستم فرمان هیدرولیک و سیستم ترمز هیدرولیک. البته ترمزها سیال مخصوص به خود را دارند که به آن روغن ترمز می‌گوییم، اما از نظر اصول هیدرولیک مشابه عمل می‌کنند.
وظایف اصلی روغن هیدرولیک در خودرو چیست؟
روغن هیدرولیک در خودروهای خارجی و ایرانی چندین وظیفه حیاتی را به طور هم‌زمان انجام می‌دهد؛ انتقال نیرو و افزایش قدرت، روان‌کاری، خنک‌کاری، محافظت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، آب‌بندی.
انتقال نیرو و افزایش قدرت
انتقال نیرو و افزایش قدرت اصلی‌ترین وظیفه روغن هیدرولیک است. در سیستم فرمان هیدرولیک، وقتی شما فرمان را می‌چرخانید، پمپ هیدرولیک، روغن را تحت فشار به داخل جک یا رک فرمان می‌فرستد. این فشار، نیروی لازم برای چرخاندن چرخ‌های سنگین را تقویت کرده و رانندگی را بسیار سبک و آسان می‌کند. در سیستم ترمز، فشار روی پدال، مستقیما به روغن ترمز منتقل شده و نیرو را به کالیپرهای ترمز در هر چرخ می‌رساند.
روان‌کاری
پمپ فرمان هیدرولیک که معمولا از نوع پره‌ای است، سوپاپ‌ها، سیل‌ها و یاتاقان‌ها، همگی قطعات متحرکی هستند که نیاز به روان‌کاری مداوم دارند. روغن هیدرولیک یک لایه محافظ بین این سطوح ایجاد کرده و از سایش و فرسودگی زودرس آن‌ها جلوگیری می‌کند.
خنک‌کاری
عملکرد سیستم فرمان، به‌ویژه در سرعت‌های پایین و هنگام پارک کردن، گرمای قابل توجهی به وجود می‌آورد. روغن هیدرولیک این حرارت را جذب کرده و با گردش در سیستم، آن را دفع می‌کند. اگر روغن توانایی خنک‌کنندگی خود را از دست بدهد، منجر به گرمای بیش از حد پمپ و تخریب سریع سیل‌ها می‌شود.
محافظت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی
افزودنی‌های موجود در فرمولاسیون روغن هیدرولیک، از قطعات فلزی در برابر اکسیداسیون و خوردگی ناشی از رطوبت محافظت می‌کنند.
آب‌بندی
روغن هیدرولیک با ایجاد یک لایه نازک، به سیل‌ها و اورینگ‌ها در انجام وظیفه آب‌بندی کمک می‌کند و مانع نشت فشار در سیستم می‌شود.
انواع روغن هیدرولیک خودرو
انتخاب روغن مناسب بسیار حیاتی است، زیرا استفاده از نوع اشتباه منجر به خرابی فوری سیستم شود. روغن هیدرولیک یا از نوع معدنی است یا مصنوعی.
روغن هیدرولیک معدنی رایج‌ترین نوع روغن هیدرولیک به شمار می‌آید که پایه آن نفت خام است. این روغن‌ها با افزودنی‌هایی برای بهبود شاخص گرانروی، مقاومت در برابر اکسیداسیون و محافظت از سیل‌ها و آب‌بندی‌ها تقویت شده‌اند.
روغن هیدرولیک سنتتیک یا مصنوعی در آزمایشگاه ساخته می‌شوند و عملکرد بهتری در دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین دارند. طول عمر بیشتر و محافظت عالی در برابر سایش نیز از مزایای دیگر آن‌ها است. روغن‌های مصنوعی معمولا در خودروهای مدرن و پرفورمنس به کار می‌روند.
دلایل خراب شدن روغن هیدرولیک
روغن هیدرولیک نیز همانند سایر سیالات، عمر مفیدی دارد و در طول زمان دچار افت کیفیت می‌شود. عوامل اصلی خرابی روغن هیدرولیک را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.
اکسیداسیون و گرما
اکسیداسیون و گرما ، مهم‌ترین عامل تخریب روغن هیدرولیک به شمار می‌رود. حرارت مداوم باعث شکسته شدن مولکول‌های روغن، تشکیل لجن و اسید و غلیظ شدن آن می‌شود. این لجن می‌تواند مجاری و سوپاپ‌های سیستم را مسدود کند.
نفوذ رطوبت
روغن هیدرولیک خاصیت جذب رطوبت از هوا را دارد. وجود آب در روغن نه‌تنها باعث زنگ‌زدگی قطعات فلزی می‌شود، بلکه نقطه جوش روغن را پایین آورده و باعث ایجاد حباب و نرم شدن پدال ترمز یا قفل شدن فرمان می‌شود.
آلودگی با ذرات معلق
ذرات ریز ناشی از سایش طبیعی قطعات یا آلودگی‌های خارجی که در هنگام تعمیر یا پر کردن روغن هیدرولیک وارد سیستم می‌شوند، مانند سمباده عمل کرده و علاوه بر تخریب روغن، به پمپ و سوپاپ‌ها آسیب می‌رسانند.
چه زمانی باید روغن هیدرولیک خودرو را تعویض کرد؟
تعویض به‌موقع روغن هیدرولیک، یک اقدام پیشگیرانه ارزان‌قیمت در مقایسه با هزینه تعویض پمپ فرمان یا تعمیر سیستم ترمز در نظر گرفته می‌شود. بهترین زمان تعویض روغن هیدرولیک را می‌توان بر اساس توصیه سازنده خودرو و نشانه‌های ظاهری روغن حدس زد.
دفترچه راهنمای ماشین همیشه بهترین توصیه‌ها را درباره تعویض قطعات و سیالات جاری می‌دهد. برخی از سازندگان ممکن است یک بازه زمانی (مثلا هر ۲ سال) یا مسافت پیموده شده (مثلا هر ۶۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ کیلومتر) را برای سرویس سیستم فرمان هیدرولیک پیشنهاد کنند. برخی دیگر نیز ممکن است آن را به عنوان یک سیال مادام‌العمر در نظر بگیرند. تعویض دوره‌ای در همه حال مفید واقع می‌شود که به عواملی مثل نوع خودرو، شرایط رانندگی و کیفیت روغن بستگی دارد.
از روی نشانه‌های ظاهری و فیزیکی نیز می‌توان فهمید که وقت تعویض روغن هیدرولیک رسیده است یا خیر. تغییر رنگ، بوی سوختگی، کف کردن یا ایجاد حباب در روغن، همگی نشانه لزوم تعویض روغن هستند. این سیال حیاتی معمولا به رنگ قرمز روشن، صورتی یا کهربایی و شفاف بوده و زمانی که به سمت خرابی می‌رود، به قهوه‌ای تیره یا سیاه کدر تغییر می‌کند، بوی سوختگی به خود می‌گیرد و به دلیل آلودگی، دچار کف یا حباب‌های ریز می‌شود.
از طرف دیگر، عملکرد برخی قسمت‌های ماشین را نیز می‌توان اخطاری برای تعویض روغن هیدرولیک در نظر گرفت. اگر چرخاندن فرمان علی‌الخصوص در هنگام مانور با سرعت پایین سخت شود، صدایی ناله‌گونه در هنگام چرخش کامل فرمان به گوش برسد، لرزش در فرمان احساس شود یا در نهایت شاهد لکه‌های روغن در اطراف پمپ فرمان، شلنگ یا جک فرمان شدید، یعنی وقت تعویض روغن فرارسیده است.
نکات مهم هنگام تعویض روغن هیدرولیک
فرآیند تعویض روغن هیدرولیک فرمان، نیازمند تخصص و دقت بالایی است و انجام آن تنها به کارشناسان و مکانیک‌های آموزش‌دیده سپرده شود. رعایت نکات کلیدی زیر، سلامت و عملکرد بهینه این سیستم حیاتی را تضمین می‌کند.
- استفاده از روغن هیدرولیک با درجه کیفی توصیه‌شده توسط سازنده خودرو، یک ضرورت انکارناپذیر است. به‌کارگیری محصولات نامناسب یا تقلبی، می‌تواند به آسیب‌های جبران‌ناپذیری در پمپ و جعبه‌فرمان منجر شود.
- برای دستیابی به حداکثر بازدهی، روغن قدیمی به طور کامل باید از سیستم خارج شود. این عمل معمولا با باز کردن پیچ تخلیه روی پوسته رک یا مخزن صورت می‌گیرد.
- در خودروهای مجهز به فیلتر روغن هیدرولیک، جایگزینی این قطعه در همان نوبت تعویض روغن، از آلوده شدن روغن تازه به ذرات معلق قبلی جلوگیری می‌کند.
- پس از پر کردن سیستم با روغن جدید، هواگیری دقیق برای عملکرد نرم و بی‌صدا فرمان اجتناب‌ناپذیر است. این مرحله معمولا با استارت زدن خودرو و چرخاندن آرام فرمان از قفل به قفل انجام شده و دستورالعمل دقیق آن در دفترچه راهنمای خودرو موجود است.
- روغن کارکرده هیدرولیک، در دسته مواد زائد خطرناک قرار می‌گیرد. رهاسازی آن در محیط زیست یا سطل‌های زباله عمومی، پیامدهای زیست محیطی شدیدی به همراه دارد. تحویل این ماده به مراکز مجاز بازیافت، گام نهایی یک سرویس اصولی و مسئولانه خواهد بود.
جمع‌بندی
روغن هیدرولیک به‌ویژه در سیستم فرمان، تنها یک سیال ساده نیست، بلکه یک جزء حیاتی برای ایمنی و راحتی سرنشینان خودرو به حساب می‌آید. اما این مایع مصرفی نیز با گذشت زمان خاصیت خود را از دست داده و نیاز به تعویض دارد. در غیر این صورت نمی‌تواند از پس وظایف خود برآید و بدین ترتیب، عملکرد سیستم هیدرولیک به خطر می‌افتد.
رویکرد پیشگیرانه هوشمندانه برای اجتناب از این موقعیت، شامل پیروی از دستورالعمل سازنده، پایش منظم ظاهر روغن و توجه به علائم هشداردهنده اولیه می‌شود. تعویض دوره‌ای این سیال، سرمایه‌گذاری کوچکی است که اطمینان می‌دهد فرمانی نرم و ترمزی مطمئن برای سال‌های آینده در اختیار داشته باشید.
دیدگاهتان را بنویسید