تمام مایعات مهم خودرو و نحوه بررسی آن‌ها

مقدمه

یکی از بهترین روش‌های نگهداری از خودرو، بررسی دوره‌ای مایعات موجود در آن است. درحالی‌که وضعیت مایع نشان می‌دهد که آیا نیاز به تعویض دارد یا خیر، سطح آن می‌تواند به‌احتمال وجود نشتی اشاره داشته باشد. ثابت شده که چک‌آپ مناسب و به‌موقع خودرو و قطعات آن باعث کاهش چشمگیر هزینه تعمیرات و نگهداری می‌شود. مایعات مختلفی در خودرو با وظایف حیاتی وجود دارند که بررسی دوره‌ای آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. روغن‌موتور، روغن گیربکس، روغن‌ترمز، روغن فرمان، روغن سیستم انتقال نیرو، مایع شوینده و مایع خنک‌کننده موتور، تمام مایعات موجود در خودرو هستند که در ادامه با نحوه بررسی آن‌ها آشنا خواهیم شد.

نحوه بررسی روغن‌موتور

روغن‌موتور (Engine Oil) ساییدگی میان قطعات متحرک موتور، مثل میل‌لنگ، میل بادامک، شاتون‌ها، پیستون‌ها و مجموعه سوپاپ را کاهش می‌دهد. سطح روغن‌موتور تحت‌تأثیر دما قرار نمی‌گیرد. به همین خاطر چه در دمای پایین و چه در دمای بالا می‌توان روغن‌موتور را مورد ارزیابی قرارداد. بااین‌حال اگر به‌تازگی خودرو را خاموش کرده‌اید و موتور هنوز خنک نشده، توصیه می‌شود حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه صبر کنید تا تمام روغن به مخزن مربوطه بازگردد. در این حالت می‌توانید دقیق‌ترین بررسی را انجام دهید.

برای بررسی روغن‌موتور از مراحل زیر پیروی کنید.

۱- خودرو را خاموش کرده و کاپوت را بالا بزنید. دیپ استیک (میزان سنج) روغن‌موتور را پیدا کنید.

۲- دیپ استیک را برداشته و آن را با استفاده از یک‌پارچه تمیز، پاک کنید.

۳- دیپ استیک را سر جای خود بازگردانید.

۴- مجدداً دیپ استیک را برداشته و آن را به‌صورت افقی در مقابل چشم خود نگه دارید.

۵- سطح روغن روی دیپ استیک را نگاه کنید. روغن باید بین علامت‌های ADD و Full یا در برخی خودروها بین دونقطه شاخص باشد.

۶- سپس روغن را بو کنید و انگشت خود را به آن بمالید. روغن نباید بوی سوختگی بدهد و آلودگی داشته باشد.

اگر سطح روغن به طور قابل‌ملاحظه‌ای پایین باشد، باید به وجود نشتی مشکوک شد. اگر نشتی در کار نباشد، احتمالاً سیستم PCV خراب شده و یا رینگ پیستون‌ها فرسوده شده‌اند.

توجه داشته باشید که روغن‌موتور با مرور زمان تغییر رنگ می‌دهد. روغن می‌بایست به رنگ طلایی مایل به قهوه‌ای بوده و بوی سوختگی ندهد. اگر روغن‌موتور آلوده یا خراب شده باشد، به رنگ مشکی تمایل پیدا کرده و بوی سوختگی خواهد گرفت.

نحوه بررسی روغن گیربکس

جعبه‌دنده به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شوند. مایع جاری در جعبه‌دنده دستی به‌عنوان روغن دنده (Gear Oil) نیز شناخته می‌شود. هدف این روغن، روان‌کاری قطعات متحرک درون جعبه‌دنده است. اما در مورد گیربکس‌های اتوماتیک، روغن تمام مسئولیت انتقال قدرت را بر عهده دارد. به عبارت بهتر، مایع گیربکس‌اتوماتیک مسئول اجرای عملیات تبدیل گشتاور، عملیات مدار هیدرولیک داخلی، روان‌کاری، تمیزکاری و خنک‌سازی گیربکس است.

روغن گیربکس‌اتوماتیک برای اکثر خودروها به رنگ قرمز ملایم است. اگر این رنگ به مشکی یا قهوه‌ای تیره تبدیل شود، یعنی قطعاتی از گیربکس فرسوده شده، یا روغن آلوده شده و نیاز به تعویض دارد.

– نحوه بررسی روغن گیربکس دستی

برای بررسی روغن گیربکس دستی می‌بایست مراحل زیر را دنبال کنید.

۱- ماشین را به‌وسیله جک بالا ببرید.

۲- پیچ فیلر و پیچ تخلیه گیربکس را پیدا کنید. آن‌ها معمولاً در کنار گیربکس قرار دارند.

۳- پیچ فیلر را برای بررسی سطح روغن گیربکس باز کنید. انگشت کوچک دست خود را وارد گیربکس کنید. روغن می‌بایست هم‌سطح با انتهای سوراخ فیلر باشد.

– نحوه بررسی روغن گیربکس‌اتوماتیک

بسیاری از گیربکس‌های اتوماتیک دارای میزان سنج، گیج یا همان دیپ استیک هستند، ولی برخی دیگر مثل گیربکس‌های CVT دیپ استیک ندارند. برای بررسی روغن گیربکس‌اتوماتیک مجهز به دیپ استیک کافی است کارهای زیر را انجام دهید.

۱- ماشین را روی سطح هموار پارک کنید.

۲- موتور را روشن کنید و اجازه دهید کمی گرم شود.

۳- دنده را در حالت پارک (P) یا خلاص (N) قرار دهید.

۴- دیپ استیک را برداشته و آن را به‌وسیله یک حوله تمیز، پاک کنید. سپس آن را بر سر جای خود قرار دهید.

۵- مجدداً دیپ استیک را برداشته و آن را به‌صورت افقی نگه دارید. روغن باید بین علامت‌های ADD و Full باشد.

برای سنجش روغن گیربکس‌اتوماتیک بدون دیپ استیک، به یک ابزار اندازه‌گیری برای سنجش دمای روغن احتیاج است. بررسی روغن در برخی گیربکس‌های اتوماتیک نیز به دمای عملیاتی موتور نیازی ندارند. برای سنجش روغن گیربکس‌اتوماتیک بدون دیپ استیک از مراحل زیر پیروی کنید.

۱- خودرو را روی سطح هموار پارک کنید.

۲- خودرو را به‌وسیله جک تا حدی بالا بکشید که بتوانید به پیچ Check در گیربکس دسترسی پیدا کنید.

۳- پیچ Check را بازکرده و جریان سیال را بررسی کنید. سطح روغن باید به حدی باشد که پس از باز کردن پیچ، از آن چکه کند. اگر سطح روغن بیش از اندازه باشد، پس از باز کردن پیچ به‌شدت بیرون می‌ریزد. اگر سطح روغن کمتر از حد لازم باشد، قطره بسیار کوچک یا هیچ قطره‌ای روی پیچ Check ظاهر نمی‌شود.

اگر پس از بررسی روغن گیربکس متوجه غلظت و تغییر رنگ شدید، یعنی زمان تعویض آن فرارسیده‌اند. البته در این حالت ممکن است مشکلی در گیربکس نیز وجود داشته باشد که موجب غلظت روغن شده است.

نحوه بررسی روغن سیستم انتقال نیرو

سیستم انتقال نیرو یا همان Drivetrain با نام فارسی رانشگر نیز شناخته می‌شود. این سیستم، نیروی چرخشی موتور را به چرخ‌ها انتقال می‌دهد و شامل قطعاتی مثل دیفرانسیل‌ها، گیربکس، شفت (میل‌گاردان)، مفصل‌های CV، اکسل‌ها و رینگ‌ها می‌شود. سیال مربوط به روان‌کاری این سیستم همانند روغن گیربکس دستی بررسی می‌شود.

۱- خودرو را به‌وسیله جک بالا بکشید.

۲- پیچ فیلر را پیدا کنید.

۳- پیچ فیلر را بازکرده و سطح سیال را بررسی کنید. روغن می‌بایست هم‌سطح با انتهای سوراخ فیلر باشد.

نحوه بررسی مایع خنک‌کننده موتور

اگر مایع خنک‌کننده موتور در سطح مناسب نباشد، موتور بیش از حد داغ شده و به‌طورجدی آسیب می‌بیند. پیش از بررسی سطح مایع خنک‌کننده موتور اطمینان حاصل کنید که موتور خنک شده است. سپس مراحل زیر را دنبال کنید.

۱- ماشین را روی سطح هموار پارک کرده و کاپوت را بالا بزنید.

۲- مخزن مایع خنک‌کننده را پیدا کنید.

۳- سطح مایع را نگاه کنید. معمولاً دو خط Min و Max یا F و L به‌عنوان شاخص وجود دارند. سطح مایع خنک‌کننده باید میان این دو خط باشد.

نحوه بررسی روغن‌ترمز

نرم یا اسفنجی بودن پدال ترمز می‌تواند به‌خودی‌خود نشان‌دهنده لزوم تعویض روغن‌ترمز باشد. برای بررسی سطح روغن‌ترمز کافی است کارهای زیر را انجام دهید.

۱- ماشین را روی سطح هموار پارک کرده و کاپوت را بالا بزنید.

۲- محفظه روغن‌ترمز را پیدا کنید. این محفظه پلاستیکی با درب پیچ‌دار معمولاً در سمت راننده قرار دارد.

۳- درب محفظه را باز کنید. روغن می‌بایست بین خطوط Max و Min ‌ باشد.

روغن‌ترمز به رنگ کهربایی روشن است. در صورت تغییر رنگ یا تیره‌شدن می‌بایست روغن‌ترمز را عوض کنید. اگر سطح روغن‌ترمز پایین بود، نگاهی به لنت‌ها بیندازید و به دنبال نشتی بگردید، ولی به‌هیچ‌وجه برای رساندن روغن‌ترمز به حد مناسب، روغن جدید را روی روغن قدیمی نریزید. پر بودن بیش از حد مخزن روغن‌ترمز نیز اشتباه رایجی است که رانندگان مرتکب آن می‌شوند.

نحوه بررسی روغن هیدرولیک فرمان

برای بررسی سطح روغن هیدرولیک فرمان، خودرو باید در دمای عملیاتی باشد. یعنی ماشین را پارک کرده و موتور را روشن کنید تا به گرما برسد. سپس مراحل زیر را طی کنید.

۱- کاپوت را بالا بزنید.

۲- پمپ یا مخزن فرمان هیدرولیک را پیدا کنید.

۳- دیپ استیک را بردارید، آن را با حوله یا پارچه تمیز، پارک کرده و بر سر جای خود قرار دهید.

۴- مجدداً دیپ استیک را بردارید و نگاهی به آن بیندازید. روغن می‌بایست بین خطوط L و F باشد.

نحوه بررسی مایع شوینده

اولین گام برای بررسی مایع شوینده یا همان آب شیشه‌شور، یافتن مخزن آن است. مخزن شیشه‌شور معمولاً شامل یک خرطومی پلاستیکی با درب پلاستیکی آبی‌رنگ می‌شود که تصویر شیشه جلوی خودرو روی آن درج شده است. سطح مایع شونده می‌بایست بین درجه‌بندی حداقل (Min) و حداکثر (Max) باشد. البته اگر مخزن آب را تا آخر پر کنید نیز هیچ مشکلی به وجود نمی‌آید.

اگر مدتی کوتاه پس از پر کردن مخزن، متوجه شدید که سطح مایع بیش از حد پایین است، احتمال اینکه مخزن ترک برداشته، زیاد است. در صورت ترک‌خوردگی مخزن و نشت مایع شوینده، خیلی زود مخزن را عوض کنید.

تعویض مایعات خودرو بر اساس رنگ

بررسی مایعات خودرو بر اساس رنگ همیشه روش مؤثری نیست. برای مثال، برای سنجش میزان رطوبت در روغن‌ترمز برقی بهتر است به‌جای بررسی رنگ، از تسترهای مخصوص استفاده کنید. بااین‌حال در اکثر موارد، تغییر رنگ‌روغن‌ها به معنی کاهش کیفیت و اثربخشی آن‌ها است.

بازه تعویض نیز معیار خوبی برای آگاه شدن از موعد مناسب تعویض مایعات خودرو است. این بازه نشان می‌دهد که پس از پیمودن چند کیلومتر مسافت، موعد تعویض مایعات فرامی‌رسد. به‌عنوان‌مثال، روغن‌موتور پس از کارکرد ۳۰۰۰ الی ۱۰۰۰۰ مایل (۵۰۰۰ الی ۱۵۰۰۰ کیلومتر) نیاز به تعویض دارد. چارت بازه تعویض مایعات مختلف خودرو را در ادامه مشاهده می‌کنید (یک مایل معادل ۱.۶ کیلومتر است).

توجه داشته باشید که بازه‌های پیشنهادی در جدول، تخمینی هستند. بسته به تولیدکننده، بازه تعویض هر یک از مایعات ممکن است متفاوت باشد. همچنین بسته به عادات رانندگی و محیطی که در آن تردد می‌کنید، احتمالاً زمان تعویض روغن‌ها جلو یا عقب بیفتد. برای مراقبت بهتر از وسیله نقلیه خود بهتر است نکات زیر را نیز مدنظر قرار دهید.

• اگر از خودرو برای یدک‌کشی استفاده می‌کنید، روغن گیربکس‌اتوماتیک می‌بایست پس از کارکرد ۳۵ الی ۶۰ هزار مایل تعویض شود.
• اگر خودرو به تایرهای بزرگ مجهز است، احتمالاً کیفیت روغن فرمان هیدرولیک زودتر از موعد کاهش‌یافته و به تعویض احتیاج پیدا می‌کند.
• اگر خودرو در شرایط طوفانی یا آب کم‌عمق تردد داشته باشد، تمام مایعات می‌بایست دراسرع‌وقت تعویض شوند.